การคุมกำเนิดในหญิงที่กำลังเลี้ยงลูกด้วยนมแม่มีข้อควรระวังดังนี้

 

1.ควรเลือกชนิดที่ไม่มีผลต่อการสร้างน้ำนมทั้งในด้านการลดปริมาณและคุณภาพของน้ำ

 

2.เลือกชนิดที่ไม่มีผลต่อสุขภาพของเด็กจากการที่มีตัวยาผ่านทางน้ำนม             

 

3.เลือกชนิดที่ไม่มีผลกระทบกับสุขภาพของแม่

 

วิธีการคุมกำเนิดที่เหมาะสมในระยะให้นมได้แก่

1. การคุมโดยวิธีธรรมชาติ LAM-Lactation Amenorrhea Method

2. ยาฉีดคุมกำเนิด

3. ยาฝังคุมกำเนิด

4. ห่วงอนามัย

5. ถุงยางอนามัย

6. ยาเม็ดคุมกำเนิด 

 

Ø การคุมโดยวิธีธรรมชาติ LAM-Lactation Amenorrhea Method

ในขณะที่ลุกดูดนมแม่ระดับฮอร์โมน Prolactin จะสูงขึ้นทำให้ยับยั้งการตกไข่ ในแม่ที่ให้ลูกดูดนมจากเต้าสม่ำเสมออย่างน้อยทุก 3-4 ชม.จะทำให้สามารถควบคุมการตกไข่ได้ถึง 95% การเลี้ยงลูกด้วยนมแม่อย่างเดียวจะเป็นการคุมกำเนิดตามธรรมชาติได้ 70วัน แต่ถ้าไม่ได้ให้นมลูกเลยจะมีไข่ตกใน 45 วันหลังคลอด ดังนั้น 6 สัปดาห์แรกหลังคลอดจะยังไม่มีการตั้งครรภ์ แต่หลังจากนั้นควรต้องมีการคุมกำเนิดอย่างอื่นร่วมด้วย ในแม่ที่ให้นมลูกอย่างเดียว 6 เดือนและยังไม่มีประจำเดือนพบว่าอัตราการตั้งครรภ์มีเพียง 0.45-0.9%

 

Ø ยาเม็ดคุมกำเนิด

ชนิดที่มีฮอร์โมนที่มีผลกดการหลั่งของ Prolactin และการสร้างน้ำนม เช่น Estrogen ,Androgenจึงควรหลีกเลี่ยง และควรใช้ Estrogenเป็นส่วนประกอบหลัก ได้แก่ Exluton จะไปยับยั้งการตกไข่และการมีไข่สุก ทำให้มูกที่ปากมดลูกเหนียวข้น sperm ว่ายผ่านได้ยาก และยังทำ ให้เยื่อบุมดลูกฝ่อตัวไม่เหมาะกับการฝังของตัวอ่อน แต่จะมีข้อเสียที่ประสิทธิผลต่ำ ถ้าไม่ได้ให้นมแล้วโอกาสตั้งครรภ์สูงถึง 1.2%ผลข้างเคียงอาจทำให้มีเลือดออกทางช่องคลอดกระปริดประปอย

 

ข้อห้ามใช้ในกรณีต่อไปนี้

·มะเร็งของอวัยวะสืบพันธุ์ และเต้านม

·การทำงานของตับผิดปกติ

·เป็นโรคของถุงน้ำดี

·เป็นหัวใจและหลอดเลือด

นอกจากนี้ยังควรเพิ่มความระมัดระวังในรายผู้ป่วยเบาหวาน โรคลมชัก ลิ้นหัวใจรั่ว ไมเกรน ซึมเศร้า SLE อายุมากหรือสูบบุหรี่

 

Ø ยาฉีด พวก DMPA ( Depomeddroxprogesterone Acetate) หรือ Depo-provera

จัดอยู่ในLactation Risk Category L1 เป็นสารสังเคราะห์มาจาก Progesteroneที่อยู่ในรูปของ Microcrytalline ทำให้อยู่ในกระแสเลือดนาน เมื่อฉีดเข้ากล้ามระดับฮอร์โมนจะสูงขึ้นอย่างรวดเร็วจนสูงสุดในวันที่ 7 หลังฉีดยาและจะลดระดับลง ออกฤทธิ์โดยการยับยั้งการตกไข่ ทำให้มูกที่ช่องคลอดเหนียว เยื่อบุมดลูกฝ่อ การฉีดยาทุก 12 สัปดาห์พบการตั้งครรภ์น้อยกว่า 0.5% ผลข้างเคียง อาจพบการมีเลือดระดูผิดปกติได้ 39% โดยเฉพาะใน 3-6 เดือนแรก บางรายน้ำหนักตัวเพิ่มขึ้นตั้งแต่ 1-5 กิโลกรัมใน 1 ปีแรกเพราะทำให้หิวบ่อย พบได้ถึง 75%

 

Ø ยาฝังคุมกำเนิด

ได้แก่ Norplant,Implanon เป็นโปรเจสเตอรโรนอย่างเดียว ส่วนใหญ่จะอยู่ใน กลุ่ม L2 ตัวยาดูดซึมเร็วออกฤทธิ์ป้องกันใน1 วัน อัตราการตั้งครรภ์ใน 3 ปีแรกเป็น 0% หลังถอดยาภาวะเจริญกลับคืนอย่างรวดเร็ว มีผลข้างเคียงน้อยกว่ายาฉีด อาจมีผลกับระดับไขมันในเส้นเลืดอ มีข้อห้ามใช้ในผู้ป่วยโรคตับ โรคหลอดเลือดดำอุดตัน หรือแพ้ส่วนประกอบของ Implanon

 

Ø ห่วงอนามัย ( Intra Uterine Devices)

กลไกการทำงานโดยการขวางกั้นการฝังตัว แต่อาจมีผลข้างเคียงคือ อาจเป็นลมหลังใส่ห่วงจาการขยายของปากมดลูกขณะใส่ ปัญหาห่วงหลุด ห่วงทะลุ เลือดออกกระปิดกระปรอย ตกขาว ปวดท้องน้อย ควรระมัดระวังในรายท้องนอกมดลูก เลือดจาง ผู้ที่เคยมีอาการมดลูกอักเสบ มีเนื้องอกของมดลูก เป็นต้น

 

Ø การใช้ถุงยางอนามัย

เป็นวิธีที่ง่ายและไม่มีผลกระทบต่อร่างกายของแม่และลูกรวมทั้งไม่กระทบการผลิตน้ำนม ยาคุมทุกชนิดควรเริ่มหลังจาก 6 สัปดาห์หลังคลอดหรือจนกว่าการผลิตน้ำนมจะเป็นไปได้ดีและควรสังเกตการเพิ่มของน้ำหนักตัวของเด็กเสมอ การคลอดที่ดี เพื่อสุขภาพที่ดีของแม่และลูก น้ำนมแม่ดีที่สุดสำหรับลูก

 

Reference

1.สาหรี จิตินันท์และคณะ,เลี้ยงลูกด้วยนมแม่ความรู้สู่ปฎิบัติ.การคุมกำเนิดกับการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ สำนักพิมพ์กรุงเทพเวชสาร.2546,หน้า 207-214 

 

2.เยาวลักษณ์ รพีพัฒนา.เอกสารประกอบการอบรมโรงพยาบาลสมิติเวชสุขุมวิท, การคุมกำเนิดกับการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่. 2548 

 

3.Hale Thomas,Medication and Mothers’ Milk,11th.Pharmasoft Publication,2004